Fort Bovensluis

Kenmerken

Adres	Oostdijk 22a
Postcode/plaats	4797 SC Willemstad
Kadastraal bekend	–
Huidige functie	Vakantiepark
Oorspronkelijke functie	Verdedigbaar fort met aarden wal en fortgracht
Bouwjaar	1862
MIP-code	BK125-003355

Redengevende omschrijving

Historie

In de zestiende eeuw ontstond door de inpoldering van Fijnaart, de Grote Polder en Ruigenhil, het Eiland van Ruigenhil. In opdracht van Willem van Oranje werd in 1583 het dorp Ruigenhil uitgebouwd tot de vestingstad Willemstad. In de achttiende eeuw maakte de stelling van forten deel uit van het Zuidelijk Frontier. Daarna werden er extra forten gebouwd, waaronder Bovensluis. De verdedigingswerken bij Fort Bovensluis werden aangelegd in 1861/1862, een op de Oostdijk gelegen ‘batterij’ en een benedendijks gelegen ‘redoute’. Deze werden aangelegd ter vervanging van een batterij voor het geschut van Fort Haaren (1673). Het geheel werd omsloten door een (natte) gracht. Het fort diende om fort De Ruijter (Sabina) te dekken en moest de polder- en inundatiesluis aan de Oostdijk beschermen.

Architectuur- en kunsthistorische kenmerken:

Het voormalige fort is van belang voor de geschiedenis van de (bijzondere) bouwtechniek en fortificatie in de negentiende eeuw. De waarden van het fortgebouw zijn aangetast.

Situationele en ensemblewaarden

Het voormalige fortgebouw vormt, tezamen met het poortgebouw, de wachterswoning, het binnenplein en de wal, een cultuurhistorisch en functioneel bijzonder complex. De gebouwen, het binnenplein en de wal vormen samen een ensemble. De voormalige functie is goed herkenbaar en heeft een bijzondere betekenis in relatie tot de historisch ruimtelijke context van de vesting Willemstad. Door de demping van een deel van de gracht is de situationele waarde verminderd.

Gaafheid en herkenbaarheid

De hoofdvorm van het voormalige fortgebouw, met de bakstenen gevels met afgeronde hoeken, is nog aanwezig. Door het aangepaste talud, het nieuwe dak en kozijnen, is de herkenbaarheid verminderd.
De hoofdvorm van de wachterswoning is nog aanwezig, maar in zijn gaafheid aangetast door de nieuwe gevelinvullingen.
Het poortgebouw is slechts nog deels herkenbaar door de dichtgemetselde doorgang en nieuwe aanbouw aan de achterzijde.
Het binnenterrein heeft door de demping van een deel van de gracht en de nieuwe toegangsweg aan waarde verloren maar is nog goed herkenbaar. De wal is door de gedeeltelijke afgraving aangetast maar nog steeds goed herkenbaar.

Zeldzaamheid

Vanwege hoge cultuurhistorische, positieve architectuurhistorische en bijzondere situationele waarde van het complex, in relatie tot de aangetaste gaafheid en herkenbaarheid is er sprake van relatieve zeldzaamheid op lokaal niveau. In absolute zin is er enige sprake van zeldzaamheid, hoewel er in de nabijheid rondom de vesting, meer en beter herkenbare onderdelen aanwezig zijn zoals Fort de Hel, Fort Sabina van de fortificaties uit de negentiende eeuw.

Algemeen belang

Het object is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorische waarde als uitdrukking van de agrarische ontwikkeling. Het is gelegen aan een historische dijk en bezit een complexwaarde als boerderijcomplex. Het heeft typologische betekenis als westbrabantse boerderij.

Bescherming

De bescherming betreft het ensemble fort Bovensluis aan de Oostdijk 22a, Oostdijk 1, Oostdijk 22 d en Oostmiddelweg 1 in Willemstad.
De hoofdaspecten van de monumentaal beschermingswaardige onderdelen die in relatie staan tot de monumentale waarden van het gehele object, zijn opgenomen in deze redengevende omschrijving. Voor het ensemble gaat het om het fortgebouw, een poortgebouw, een wachterswoning, het binnenplein en een aarden wal.
De bescherming betreft de relevante onderdelen van het exterieur en (delen van) aanzichten die vanuit openbare ruimten zichtbaar zijn.

In dit geval:

• Fortgebouw: het vooraanzicht (noordgevel) linkerzijgevel (oostzijde) en rechterzijgevel (westgevel) van het
• Poortgebouw beide zijden
• Wachterswoning voorgevel
• Binnenplein
• Aarden wal

Buiten de bescherming vallen: de schuur bij de wachterswoning, de stacaravans aan zijgevel en achterzijde van het fortgebouw en de twee elementen uit de 1e Wereldoorlog die rondom het binnenplein liggen. Van het fortgebouw vallen buiten de bescherming: het nieuwe dak, de nieuwe kozijnen aan de bovenzijde en de nieuw aangebrachte deuren, puien en luiken. Toekomstige veranderingen of aanpassingen zullen hieraan getoetst worden.